Rok liturgiczny

Kiedy Kościół obchodzi uroczystość Bożego Narodzenia, warto pamiętać, że w liturgii rzymskokatolickiej świętowanie tego wydarzenia nie kończy się w drugi dzień świąt. Okres Narodzenia Pańskiego zaczyna się dokładnie od pierwszych nieszporów z uroczystości i trwa do pierwszej niedzieli po 6 stycznia, a więc do niedzieli, kiedy wspomina się Chrzest Chrystusa. Jest to jeden z krótszych okresów w ciągu Roku Liturgicznego, ale jednocześnie jest jednym z najważniejszych. W tym czasie przeżywamy i uobecniamy Tajemnicę Wcielenia Syna Bożego.

Na dzień Narodzenia Pańskiego, a więc 25 grudnia, przeznaczone są 3 formularze mszalne – w nocy, o świcie i w dzień. Każdy z nich posiada własne czytania liturgiczne. Mszę nocną popularnie nazywamy Pasterką, a ma ona swój początek w Jerozolimie w IV wieku i jest pamiątką wczesno- chrześcijańskich nocnych nabożeństw. Tego dnia również, w czasie każdej mszy św. podczas wyznania wiary, wszyscy klękają na słowa: “I za sprawą Ducha Świętego przyjął ciało z Maryi Dziewicy i stał się człowiekiem”. W ten sposób Kościół wielbi i czci Boga, który przyjął ludzkie ciało. Podczas pierwszych ośmiu dni Okresu Bożego Narodzenia, inaczej nazywanego Oktawą, podkreśla się ważny charakter świąt poprzez uroczyste modlitwy, antyfony oraz hymn Gloria odmawiany każdego dnia.

W czasie Okresu Bożego Narodzenia używa się szat liturgicznych o barwie białej lub złotej. Kolor ten symbolizuje czystość, światło, radość i nastrój świąteczny. W kościołach można zauważyć także symbole, które nie wiążą się ściśle z liturgią, ale są wpisane w tradycję i pomagają jeszcze lepiej przeżywać czas świąt. Jednym z takich symboli jest szopka, która może przyjmować formę jaskini lub groty i nawiązuje do stajni betlejemskiej, gdzie narodził się Jezus. Zwyczaj jej budowania przyszedł do Polski z zagranicy, a przyczyniły się do tego Zakony Franciszkańskie. Świątynie są często ozdobione choinkami, które są symbolem życia. Ozdoby na choinkach przypominają Boże dary przygotowane dla człowieka, a lampki symbolizują Chrystusa, który jest Światłością świata. Ważnym elementem jest także śpiewanie kolęd i, pomimo że Okres Bożego, Narodzenia jest krótki, to zgodnie z tradycją, kolędy można śpiewać aż do 2 lutego, czyli do święta Ofiarowania Pańskiego.

Ważniejsze święta i uroczystości w Okresie Bożego Narodzenia to:

⇒ 26 grudnia – Święto św. Szczepana, pierwszego męczennika
⇒ 27 grudnia – Święto św. Jana Apostoła i Ewangelisty
⇒ 28 grudnia – Święto świętych Młodzianków, męczenników
⇒ Pierwsza niedziela po Bożym Narodzeniu – Święto Świętej Rodziny
⇒ 1 stycznia – Uroczystość Bożej Rodzicielki (Odpust parafialny)
⇒ 6 stycznia – Uroczystość Objawienia Pańskiego (Trzech Króli, Epifania)
⇒ Niedziela po 6 stycznia – Święto Chrztu Pańskiego (kończy się okres Bożego Narodzenia)

Od posypania głów popiołem rozpoczyna się Wielki Post, 40-dniowy okres przygotowania do największego święta chrześcijan, jakim jest Wielkanoc. Jest to czas odnowy ducha i nawrócenia. Początkowo trwał zaledwie 40 godzin. Potem przygotowania zabierały cały tydzień, aż wreszcie czas ten wydłużył się do 40 dni. Liczba 40 w Piśmie Świętym symbolizowała m.in. zbawcze działanie Boga. Czas postu, to czas ćwiczeń duchowych, pokuty, dobrowolnych wyrzeczeń, takich jak post, modlitwa i jałmużna. Modlitwa, a szczególnie rozważanie Męki Pana Jezusa, pomaga podjąć pracę nad swoim życiem.

“Nawracajcie się i wierzcie w Ewangelię” to słowa Jezusa najczęściej powtarzane przez kaznodziejów przez sześć tygodni Wielkiego Postu. Z liturgii znika radosne “Alleluja”, nie śpiewa się w niedzielę hymnu “Chwała na wysokości Bogu”, a szaty liturgiczne mają kolor fioletowy, który jest symbolem pokuty.

W piątki Wielkiego Postu odprawiana jest Droga Krzyżowa, natomiast w niedziele nabożeństwo Gorzkich Żali.

Okres Wielkanocny jest to najradośniejszy czas w ciągu całego roku liturgicznego. Wspominamy w nim największy cud świata, jakim było pokonanie śmierci przez Pana Jezusa. Rozpoczyna się on niedzielą Zmartwychwstania Pańskiego, a kończy się w Uroczystość Zesłania Ducha Świętego (ósma niedziela wielkanocna), a więc trwa 50 dni. Liczba ta również ma swoją symbolikę. Kościół chce przez to podkreślić, że okres radości ze zmartwychwstania Chrystusa jest dłuższy niż okres do niego przygotowujący – Wielki Post. Dni oktawy mają rangę uroczystości, należy więc pamiętać że w piątek po Niedzieli Wielkanocnej nie obowiązuje wstrzemięźliwość od pokarmów mięsnych.

Warto wspomnieć także, że Wielkanoc jest dla katolików szczytem całego roku. Od Wielkiej Nocy zależy układ całego roku liturgicznego (np. święta ruchome). Uroczystość Zmartwychwstania Pańskiego obchodzimy w niedzielę po pierwszej wiosennej pełni Księżyca (według ustaleń soboru nicejskiego z 325 roku). Ta skomplikowana zasada wiąże się z żydowskim świętem Paschy wyznaczonym przez kalendarz hebrajski, który oparty jest na fazach Księżyca i obiegu Słońca wokół Ziemi. Warto zaznaczyć, że Wielkanoc może wypaść najwcześniej 22 marca, a najpóźniej 25 kwietnia.

W tym czasie obowiązuje biały kolor szat liturgicznych. Symbolizuje on czystość, niewinność, radość, światło oraz świąteczny nastrój. Podczas Mszy św. kapłan często występuje także w szatach złotych. Kolor ten nie jest jednak odrębnym kolorem liturgicznym, ale traktuje się go jako odmianę białego.

W ciągu tych 50 dni radości przypada wiele ważnych świąt i uroczystości:

⇒ II Niedziela Wielkanocna – Święto Miłosierdzia Bożego
⇒ VII Niedziela Wielkanocna – uroczystość Wniebowstąpienia Pańskiego
⇒ 29 kwietnia – święto św. Katarzyny Sieneńskiej, dziewicy i doktora Kościoła, patronki Europy
⇒ 3 maja – uroczystość Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski, głównej Patronki Polski
⇒ 6 maja – święto świętych Apostołów Filipa i Jakuba
⇒ 8 maja – uroczystość św. Stanisława, biskupa i męczennika, głównego patrona Polski
⇒ 14 maja – święto św. Macieja, Apostoła
⇒ 16 maja – święto św. Andrzeja Boboli, kapłana i męczennika, patrona Polski
⇒ 31 maja – święto Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny.

Okres Wielkanocny, który jest czasem radosnego świętowania Paschy, czyli tajemnicy Męki, Śmierci i Zmartwychwstania Chrystusa, trwa 50 dni i kończy się uroczystością Zesłania Ducha Świętego. W pierwszą Niedzielę po uroczystości Pięćdziesiątnicy, Kościół obchodzi uroczystość Trójcy Przenajświętszej i jest to pierwsza niedziela drugiej części Okresu Zwykłego. Okres Zwykły jest najdłuższym okresem roku liturgicznego i trwa do 34 tygodni. Dzieli się na dwie części, jedna trwa od Chrztu Pańskiego do Środy Popielcowej, a druga od Niedzieli Zesłania Ducha Świętego do Adwentu.

Czas okresu Zwykłego uświadamia Kościołowi tajemnicę Jezusa Chrystusa, Jego działalność i Misję na Ziemi. Ostatni tydzień Okresu Zwykłego mówi o czasach ostatecznych i zarazem jest końcem roku liturgicznego, który jest symbolem zakończenia świata. Podczas ostatniej niedzieli tego okresu, Kościół wielbi Chrystusa jako Króla Wszechświata, Pana wszystkiego i wszystkich, Który czasie ostatecznym osądzi cały Świat.

W nawiązaniu do tekstów liturgicznych, każda niedziela tego okresu, ma swoją myśl przewodnią, aby wierni mogli rozważać objawioną prawdę, zbawcze wydarzenia i zasady moralne. Zielony jest głównym kolorem Okresu Zwykłego. Symbolizuje on nadzieję, życie, odrodzenie duchowe i sprawiedliwość.

Ważniejsze święta i uroczystości przypadające w tym okresie to:

⇒ Święto Ofiarowania Pańskiego – obchodzone 2 lutego, zwyczajowo nazywane Świętem Matki Bożej Gromnicznej, przypomina o wydarzeniach z Jerozolimy, kiedy Maryja i Józef zgodnie z prawem, ofiarowują Dzieciątko Jezus w świątyni.

⇒ Uroczystość Trójcy Przenajświętszej, która została zatwierdzona przez papieża Jana XXII. Objawia nam prawdę o Jedynym Bogu w Trzech Osobach.

⇒ Uroczystość Najświętszego Ciała i Krwi Chrystusa – obchodzona jest w czwartek po Uroczystości Trójcy Przenajświętszej. Kościół wielbi Chrystusa, Prawdziwego Boga i Prawdziwego Człowieka, Który dał nam Siebie w Swoim Ciele i w Swojej Krwi i przychodzi do nas w czasie każdej eucharystii.

⇒ Uroczystość Najświętszego Serca Pana Jezusa – Kościół modli się do Chrystusa, Który obdarzył człowieka miłością i miłosierdziem, i to właśnie miłosierdzie płynie z Jego Serca przebitego za nasze grzechy. Poprzez rozwój i pogłębienie nabożeństwa do Serca Jezusa, powstała praktyka oddawania Mu czci przez cały miesiąc czerwiec.

W Okresie Zwykłym przypadają również inne uroczystości święta Pańskie takie jak np. Przemienienie Pańskie, Święto Podwyższenia Krzyża Świętego oraz święta ku czci Matki Bożej, świętych męczenników, aniołów i innych świętych i błogosławionych.

“W niedziele i święta nakazane we Mszy św. uczestniczyć i powstrzymywać się od prac niekoniecznych” – tak brzmi pierwsze przykazaniekościelne.

Do świąt nakazanych należą:

⇒ 1 Listopada (Uroczystość Wszystkich Świętych) – tego dnia Kościół wspomina wszystkich świętych i błogosławionych. Uroczystość ta wywodzi się z praktyki oddawania czci męczennikom i obchodzono ją najpierw 13 maja. Papież Grzegorz III przeniósł tę uroczystość na 1 listopada. Uroczystość ta przypomina nam, że wszyscy jesteśmy powołani do świętości, niezależnie jaką pełnimy rolę w społeczeństwie i czy żyjemy w małżeństwie, czy jako osoby konsekrowane.

⇒ 25 Grudnia (Uroczystość Bożego Narodzenia) – jest to dzień w którym Kościół uobecnia tajemnicę Wcielenia Syna Bożego. Jest to święto pochodzenia zachodniego, które zastąpiło pogańskie święto “niezwyciężonego słońca. Liturgia Rzymska zezwala kapłanom na odprawienie w tym dniu trzech Mszy św. o północy, o świcie i w ciągu dnia. Zwyczaje świąt to nie tylko opłatek, żłóbek i kolędy, ale także Pasterka, która jest pamiątką wczesnochrześcijańskich nocnychnabożeństw.

⇒ 1 Stycznia (Uroczystość Bożej Rodzicielki) – tego dnia Kościół czci Maryję jako Matkę Boga. Jest to ósmy dzień od narodzenia Pana Jezusa a zarazem pierwszy dzień roku, który w odniesieniu do Maryi ma symbolizować, że jest Ona doskonałym stworzeniem i jako pierwsza czerpie z darów Chrystusa. Uroczystość Bożej Rodzicielki wprowadził do liturgii papież Pius XI w 1931r. 1 stycznia jest dniem odpustowym w naszej parafii.

⇒ 6 stycznia (Uroczystość Objawienia Pańskiego) – zwana również Uroczystością Trzech Króli obchodzona jest na pamiątkę Objawienia się Jezusa Chrystusa oraz oddania czci Dzieciątku przez trzech Mędrców. Tego dnia w kościołach święci się kredę i kadzidło, a na drzwiach mieszkań pisze się bieżący rok oraz pierwsze litery imion Trzech Króli C+M+B z łac. Christus Mansionem Benedicat – “(Niech) Chrystus mieszkanie błogosławi.”

⇒ Uroczystość Najświętszego Ciała i Krwi Chrystusa (Boże Ciało) – obchodzona jest w czwartek po uroczystości Trójcy Przenajświętszej, Papież Urban IV ustanowił Boże Ciało bullą Transiturus w roku 1264. Papież pragnął aby, przez tę uroczystość doszło do zadośćuczynienia za zniewagi wobec Jezusa obecnego w Najświętszym Sakramencie. Uroczystość ta pobudza żywy kult adoracji. W Polsce obchody uroczystości wiążą się z procesją z Najświętszym Sakramentem.

⇒ 15 Sierpnia (Uroczystość Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny) – uroczystość obchodzono w Rzymie już w VII w. natomiast dogmat o Wniebowzięciu ogłosił Pius XII w 1950 roku. Maryja została wzięta do nieba z duszą i ciałem i w różnych tradycjach uroczystość ta przyjmuje nazwy takie jak choćby “Przejście” czy “Zaśnięcie”. Pius XII w swojej Konstytucji Apostolskiej nie mówi o śmierci, a jedynie o chwalebnym uwielbieniu ciała Maryi i jego wniebowzięciu.

Oprócz wyżej wymienionych uroczystości, które należą do tak zwanych nakazanych, katolik jest zobowiązany do uczestnictwa w każdej niedzielnej Mszy św. Natomiast Dekretem Kongregacji ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów z dnia 4 marca 2003 zniesione zostały jako nakazane:

⇒ 19 marca – św. Józefa Oblubieńca NMP
⇒ 29 czerwca – świętych Apostołów Piotra i Pawła
⇒ 8 grudnia – Niepokalane Poczęcie Najświętszej Maryi Panny
Jednocześnie Kościół zachęca wiernych do udziału we Mszy św. w te uroczystości, jak również w inne uroczystości i święta Pańskie oraz ku czci Matki Bożej, świętych i błogosławionych.